- Trang Chủ
- Hoá dầu
- Thực trạng và giải pháp phát triển thực phẩm Halal tại Tp. Hồ Chí Minh trong điều kiện hội nhập Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC)
Xem mẫu
- Chuyên san Phát triển Khoa học và Công nghệ số 3 (1), 2017
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỰC PHẨM HALAL
TẠI TP.HỒ CHÍ MINH TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP
CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN (AEC)
Vòng Và Kíu*, Đàng Năng Hòa
Khoa Xã hội học – Công tác xã hội – Đông Nam Á, Trường ĐH Mở TP.HCM
*Tác giả liên hệ: vongvakiu@gmail.com
(Ngày nhận bài: 03/04/2017; Ngày duyệt đăng: 08/05/2017)
TÓM TẮT
Cộng đồng Kinh tế ASEAN thành lập vừa qua đánh dấu sự hợp tác mạnh mẽ và sâu
rộng của các quốc gia ASEAN. Tuy nhiên, trong khi hơn 40% dân số khu vực Đông
Nam Á là Muslim, nhưng ngay cả TP.HCM, một đầu tàu kinh tế của cả nước, vẫn
chưa có biểu hiện gì chứng tỏ sự đón đầu đáp ứng những nhu cầu đặc biệt từ khác biệt
tôn giáo của bộ phận dân cư này. Công trình được tiến hành nghiên cứu với mục tiêu
cung cấp thông tin thực trạng phát triển thực phẩm Halal tại TP.HCM và đề ra một số
giải pháp phát triển trong quá trình hội nhập AEC trong thời gian tới. Các giải pháp
xây dựng trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm các quốc gia AEC, quan điểm phát triển
kinh tế xã hội của Việt Nam nói chung và ngành thực phẩm nói riêng. Trong đó, quan
điểm về phát triển sản xuất kinh doanh thực phẩm Halal tại các thị trường Islam giáo
của Bộ Công thương là quan điểm chủ đạo. Phương pháp nghiên cứu chủ yếu là định
tính. Bên cạnh đó, đề tài cũng sử dụng phương pháp định lượng khi đưa ra các thống
kê về tình hình Muslim và thị trường thực phẩm Halal.
Từ khóa: AEC, Cộng đồng Kinh tế ASEAN, Hồi giáo, Islam, Thực phẩm Halal,
TP.HCM.
SITUATION AND SOLUTIONS TO DEVELOP HALAL FOOD IN HCMC IN
TERMS OF THE INTEGRATION OF ASEAN ECONOMIC
COMMUNITY (AEC)
Vong Va Kiu*, Dang Nang Hoa
HCMC Open University
*Corresponding Author: vongvakiu@gmail.com
ABSTRACT
The cooperation of ASEAN countries has strong and extensive since ASEAN Economic
Community was established. However, even though more than 40% of the population
in Southeast Asia are Muslim, HCMC, a leading economy city of the country, has not
had any much responding product for Muslim yet. This research was completed with
the aim of providing information of Halal food situation in HCMC and the purpose for
some solutions to develop Halal food in HCMC in the process of AEC integration in
the future. Solutions were built on the basis of ASEAN countries’ experiences, the
perspective of Vietnam social-economic development, the food industry, especially in
the perspective of Ministry of Industry and Trade in development of Halal food in the
Halal market. The primarily research method we have used was qualitative research
methods. Besides, this research also has been used as quantitative research methods
for the statistics of Muslim as well as Halal food market situation.
Key words: AEC, ASEAN Economic Community, Halal food, HCMC, Islam, Muslim.
59
- Chuyên san Phát triển Khoa học và Công nghệ số 3 (1), 2017
ĐẶT VẤN ĐỀ Halal Việt Nam (HVN) và ông Man Sour
Theo tổ chức Muslim Population in the - trợ lý của cửa hàng tiện lợi Halal trên
world, năm 2014 thế giới có 2,038 tỉ đường Nam Kì Khởi Nghĩa, Q.1 để có
người theo đạo Islam (Muslim), chiếm được những nhận định về thị trường Halal
28,26% dân số toàn cầu. Trong đó, thành phố.
ASEAN có 264,03 triệu Muslim, chiếm Ngoài ra, đề tài cũng đưa ra các thống kê
43,24% trên tổng số 610,6 triệu dân về tình hình Muslim và thị trường thực
ASEAN. Trong khi Muslim chiếm đại đa phẩm Halal. Từ các thông tin trên, đề tài
số dân cư tại các quốc gia như Indonesia tiến hành phân tích, đánh giá tình hình
(88%), Brunei Darussalam (67%), sản xuất kinh doanh, chứng nhận Halal tại
Malaysia (60,4%)... thì tại Việt Nam, thành phố và đề ra các giải pháp phát
Muslim không đáng kể (chỉ 1% dân số). triển thích hợp.
Tuy nhiên, AEC đã chính thức xác lập,
TP.HCM sẽ phải đón nhận các Muslim từ KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
toàn ASEAN – những người chỉ dùng Đặc điểm tiêu dùng của cộng đồng
thực phẩm Halal. Tuy nhiên, ngay cả Muslim
TP.HCM vẫn chưa có biểu hiện gì chứng Các Muslim phải tuân thủ các quy định
tỏ sự đón đầu đáp ứng nhu cầu này. Do trong luật Islam giáo (luật Shari’ah).
đó, trong quá trình hội nhập AEC, thiết Shari’ah đề ra các chủ đề giải quyết bằng
nghĩ TP. HCM hay Việt Nam nói chung luật pháp thế tục như về các vấn đề tội
cần phải đẩy mạnh hoạt động xây dựng phạm, chính trị, kinh tế lẫn các việc liên
ngành công nghiệp Halal mà trước tiên là quan đến sinh hoạt cá nhân như tình dục,
ngành thực phẩm Halal. vệ sinh, chế độ ăn uống, cầu nguyện và
ăn chay. Trong đó, cuộc sống của một
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Muslim luôn xoay quanh khái niệm Halal
Để đánh giá được thực trạng kinh doanh và Haram.
thực phẩm Halal thành phố trước sự thành Halal theo tiếng Ả-Rập có nghĩa là “Hợp
lập của của AEC và đề ra các giải pháp, luật” hay “Được phép sử dụng”. Khái
tôi sử dụng phương pháp định tính là chủ niệm này được áp dụng không chỉ với thịt
yếu. Cụ thể: và gia cầm và cả đối với các sản phẩm
Đối với thông tin thứ cấp: chúng tôi tiến thực phẩm, mỹ phẩm và các sản phẩm
hành một số phương pháp thu thập và xử chăm sóc sức khỏe khác. Khái niệm này
lý dữ liệu thứ cấp từ các nguồn tài liệu cũng được áp dụng đối với “hành vi và sự
sách, báo, tạp chí và các cơ quan liên giao tác của cá nhân với cộng đồng”.
quan để tìm hiểu hoạt động kinh doanh Ngược lại, Haram có nghĩa là “bị cấm”
của các cửa hàng thực phẩm Halal tại hay “không được phép”. Những thực
thành phố, cũng như tình hình phát triển phẩm Haram chủ yếu gồm thịt lợn, chất
và lợi thế cạnh tranh của thực phẩm Halal cồn, máu, động vật chết, động vật bị giết
tại một số nước ASEAN so với Việt Nam. mổ không theo nghi lễ Islam giáo hay
Đối với thông tin sơ cấp: chúng tôi tiến những sản phẩm Halal đã bị nhiễm bẩn
hành tiếp cận và khảo sát các nguồn cung hoặc trộn lẫn với những sản phẩm Haram.
thực phẩm Halal cho các Muslim thành Trên thực tế, ngành công nghiệp Halal
phố hoặc du khách Muslim tại thành phố không đơn thuần là công nghiệp thực
hiện nay tiếp cận được. Chúng tôi cũng phẩm mà bao gồm nhiều nhóm ngành nhỏ:
đã tiến hành phỏng vấn 2 đại diện của 2 thực phẩm và đồ uống; du lịch; dược
thực thể chứng nhận Halal tại thành phố phẩm; mỹ phẩm và dụng cụ vệ sinh cá
là Ban Đại diện Cộng đồng Islam giáo tại nhân; chất phụ gia thực phẩm; thực phẩm
thành phố và Văn phòng đại diện của bổ sung; thuốc và vắc xin; tài chính Islam
60
- Chuyên san Phát triển Khoa học và Công nghệ số 3 (1), 2017
giáo; logistics; sản phẩm thuộc da; bảo Tại thành phố có các tổ chức/thực thể cấp
hiểm; truyền thông. giấy chứng nhận Halal tại Việt Nam như
Thị trường sản phẩm Halal là thị trường sau: 1. Ban Đại diện Cộng đồng Islam
sản phẩm phù hợp với các quy định Islam giáo TP.HCM; 2. Tổ chức chứng nhận
giáo và không chỉ giới hạn trong các Halal (Halal Certificate Organization
khách hàng là Muslim. Vì các sản phẩm (HCO)); 3. Văn phòng Chứng nhận Halal
Halal cũng rất được những người dân (Halal Certificate Agency (HCA)) và 4.
đang tìm kiếm những sản phẩm an toàn Halal Việt Nam (HVN) hay còn gọi là
và phù hợp với đạo đức lựa chọn. Trung Tâm Islam (Islamic Center for
Từ sự phát triển của ngành công nghệp Halal Certificate (IHIC)). Vì cơ quan cấp
Halal, giấy chứng nhận sản phẩm Halal phép hoạt động cho các thực thể trên là
(gọi tắt là giấy chứng nhận Halal) cũng ra không thống nhất, tại nước ta cũng không
đời. Giấy chứng nhận Halal là loại chứng có quy định chung về dấu Halal nên trong
chỉ xác nhận rằng sản phẩm đạt yêu cầu quá trình đăng ký, thực thể nào đăng ký
về các thành phần và điều kiện sản xuất sẽ tự thiết kế logo cho thực thể đó. Các
theo tiêu chí mang tính tôn giáo của sản phẩm do thực thể nào cấp giấy chứng
Muslim. Sản phẩm có được giấy chứng nhận Halal sẽ mang trên bao bì dấu Halal
nhận Halal thì sẽ được mang trên bao bì của thực thể đó.
sản phẩm Dấu/nhãn Halal và sản phẩm đó Về quản lý nhà nước về sản xuất và kinh
mới thực sự có được người tiêu dùng doanh sản phẩm Halal tại Việt Nam nói
Islam giáo lựa chọn. chung và TP.HCM nói riêng chưa thể
Thực trạng kinh doanh, chứng nhận và đóng vai trò then chốt trong hỗ trợ phát
quản lý chứng nhận Halal tại TP.HCM triển và mở rộng của thị trường. Luật
Nhận thấy được nhu cầu, các nhà hàng và Thương mại chưa đề cập tới lĩnh vực,
khách sạn phục vụ thực phẩm Halal ngày ngành hàng sản phẩm Halal.
một gia tăng nhưng cũng chỉ là tự phát Ban Tôn giáo Chính phủ phân cấp cho Ủy
nhằm đáp ứng yêu cầu của nhóm thiểu số ban nhân dân (UBND) các tỉnh, thành
Muslim tại TP.HCM. Các hộ gia đình, trong việc công nhận, đăng ký các hoạt
điểm kinh doanh chủ yếu là nhờ sự quen động của các cộng đồng tôn giáo tại địa
biết với nhau mà tự móc nối, mua bán với phương. Việc cấp đăng ký hoạt động
nhau. Ngoài Muslim, ít người tiêu dùng hành nghề cấp giấy chứng nhận Halal thì
có nhiều hiểu biết về sản phẩm Halal. UBND phân cấp cho các Sở Công
Tại Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh phía Thương quản lý. Trên thực tế, ngay cả cơ
nam, các doanh nghiệp chủ yếu chứng quan quản lý cấp địa phương cũng không
nhận sản phẩm Halal để xuất khẩu (thị nắm rõ tình hình tại một số cộng đồng
trường chủ yếu ở Trung đông) mà chưa Islam giáo trong hoạt động cấp chứng
tập trung phát triển tại nội địa. Nếu có, nhận Halal.
các sản phẩm Halal của Việt Nam đang Đề án thành lập Hội đồng Halal với vai
phân phối tại nội địa cũng chưa quảng bá trò xem xét, quản lý các thực thể, cơ quan
rộng rãi thương hiệu. Hiện tại, 60% số cấp chứng nhận sản phẩm Halal; kiểm tra
lượng sản phẩm chứng nhận Halal là các sản phẩm Halal nhập khẩu, bảo vệ
ngành chế biến thủy sản, tiếp đến là người tiêu dùng sản phẩm Halal và trực
ngành đồ uống, thực phẩm đóng gói và tiếp cấp Giấy chứng nhận Halal vẫn chưa
các ngành khác như bánh kẹo, sữa, thuốc hoàn thành.
chữa bệnh. Các sản phẩm nông nghiệp Kinh nghiệm sản xuất, kinh doanh,
Việt Nam có lợi thế như cà phê, hồ tiêu, quản lý chứng nhận Halal tại một số
hạt điều, chè... cũng là những mặt hàng Quốc gia ASEAN và bài học kinh
mạnh trong xuất khẩu sản phẩm Halal. nghiệm cho nước ta
61
- Chuyên san Phát triển Khoa học và Công nghệ số 3 (1), 2017
Việc chứng nhận Halal được hết sức coi và các hoạt động tín ngưỡng trong cộng
trọng tại các thị trường Đông Nam Á. đồng Muslim.
Malaysia, Indonesia, Singapore, Brunei Một số giải pháp đẩy mạnh hoạt động
và Thái Lan đều thiết kế nhãn/dấu Halal sản xuất, kinh doanh thực phẩm Halal
riêng. trong điều kiện hội nhập AEC
Malaysia là nước khởi đầu cho Chương Giải pháp về phía quản lý nhà nước:quản
trình chứng nhận Halal trong những năm lý nhà nước đối với ngành hàng này cần
đầu thập niên 80 với việc thông qua Đạo theo chiến lược chỉ đạo là đáp ứng nhu
luật Haram hay là Halal và thiết lập các cầu sản phẩm Halal của các Muslim trong
Ủy ban về Halal cấp cao của Chính phủ. điều kiện hội nhập AEC mà trước mắt là
Chương trình chứng nhận Halal bắt đầu nhu cầu thực phẩm Halal. Ngay từ đầu
tại Indonesia chỉ sau Malaysia một thập cần tổ chức và phân cấp quản lý từ Trung
niên với những chương trình quy định ương tới địa phương các hoạt động cấp
nghiêm ngặt và khắt khe nhất. Ở Thái chứng nhận sản phẩm Halal. Trong công
Lan, Viện Islam giáo Trung ương là cơ tác xây dựng mô hình quản lý giữa các bộ
quan ban hành Tiêu chuẩn Halal Quốc gia ngành cần có sự phối hợp vói nhau và cần
và Viện Tiêu chuẩn Halal (HIT) là cơ tham khảo kinh nghiệm các quốc gia khác,
quan thể chế hóa và quản lý các vấn đề không sao chép các quy định của thị
Islam giáo. Các quốc gia này có các quy trường khác mà có chỉnh sửa cho phù hợp
định cụ thể về cơ quan cấp giấy chứng với đặc điểm là thị trường thành phố.
nhận Halal cũng như việc công nhận các Đối với doanh nghiệp sản xuất, kinh
thực thể cấp trong và ngoài nước, đồng doanh sản phẩm Halal: trước hết, các
thời xác định mục tiêu phát triển ngành doanh nghiệp khi tiếp cận thị trường này
công nghiệp Halal thông qua các xúc tiến phải hiểu rõ văn hóa tiêu dùng, văn hóa
thương mại cho sản phẩm Halal. Tại các kinh doanh của Muslim, các quy định về
quốc gia trên dù mô hình quản lý công mặt tôn giáo đối với các nguyên liệu, quy
hay tư hay kết hợp cả công – tư, có văn trình sản xuất, con người và thiết bị máy
bản luật quy định hay không, cơ quan móc phải đáp ứng yêu cầu luật Shari’ah.
chứng nhận chính phủ hay tư nhân hay Hiểu rõ đầy đủ trách nghiệm và nghĩa vụ
bán công thì tiêu chuẩn chính thức về khi sản xuất sản phẩm Halal là yêu cầu
Halal đều có văn kiện quy định rõ ràng. các doanh nghiệp tự giác và trung thực
Việt Nam hoàn toàn có lợi thế trong việc trong quá trình sản xuất.
khai thác các bài học kinh nghiệm của các Các doanh nghiệp nên lựa chọn các sản
quốc gia trên để nhanh chóng có được vị phẩm nước ta có lợi thế, tránh đối đầu với
thế trên thị trường Halal quốc tế. Tuy các tập đoàn lớn. Các sản phẩm đáp ứng
nhiên, những kinh nghiệm nói trên chỉ là được các tiêu chuẩn quốc tế như
những tài liệu tham khảo để nắm được HACCAP; GAP, GMP, ISO… sẽ dễ dàng
mức độ cao nhất của yêu cầu về Halal để hơn khi tiếp cận thị trường Halal vì nhiều
đưa ra những cách thức tiếp cận với thị tổ chức cấp chứng nhận Halal cũng hay
trường. Thay vào đó, việc thành lập Ủy tham khảo các tiêu chuẩn trên trong quá
ban Halal hay kênh tương đương tại các trình cấp chứng nhận Halal.
nước cung cấp sản phẩm Halal được coi Đối với doanh nghiệp hoạt động cấp giấy
là một trong số các kinh nghiệm có thể áp chứng nhận Halal: các doanh nghiệp
dụng. Cơ quan này nhiệm vụ tham vấn chứng nhận Halal phải đảm bảo sự tín
đưa ra các quy ước tín ngưỡng; tuyên nhiệm của cộng đồng Muslim mới nhận
truyền giới thiệu các tiêu chí chứng nhận được sự tín nhiệm và đăng ký của các
Halal, các tiêu chí đào tạo đội ngũ chứng doanh nghiệp sản xuất sản phẩm Halal.
nhận, các thực thể cấp giấy chứng nhận Do đó, các doanh nghiệp chứng nhận
62
- Chuyên san Phát triển Khoa học và Công nghệ số 3 (1), 2017
Halal cần đăng ký với cơ quan nhà nước mà ngành thực phẩm Halal tại thành phố
có thẩm quyền quản lý để được công chưa phát triển. Tuy nhiên, trước những
nhận bản quyền logo và nhãn/ dấu chứng đòi hỏi của của sự hội nhập AEC, việc
nhận Halal dán trên sản phẩm. Đồng thời phát triển thực phẩm tại thành phố được
phải tìm hiểu, học hỏi kinh nghiệm các cho là cần thiết và cũng có những tiềm
nước trong hoàn thiện quy trình, quy định năng nhất định. Thông qua những hiểu
chứng nhận sản phẩm. Các doanh nghiệp biết về thị trường và nhận diện rõ cơ hội
này cũng cần thường xuyên kiểm tra các cũng như hạn chế được các thách thức do
doanh nghiệp đã đăng ký chứng nhận sản AEC mang lại, các doanh nghiệp khi tìm
phẩm Halal nhằm bảo vệ người tiêu dùng kiếm cơ hội cho mình trong ngành công
Muslim cũng như bảo vệ uy tín của doanh nghiệp Halal. Phát triển thị trường Halal
nghiệp mình. không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà
Giải pháp khác: các giải pháp chung đối còn thể hiện sự năng động hội nhập của
với thực phẩm Halal vẫn là hướng vào TP.HCM; gia tăng hiểu biết lẫn nhau, hợp
chế biến sâu, hỗ trợ chuyển giao công tác để cùng phát triển trong khối AEC.
nghệ nhằm nâng cao chất lượng và giá trị Lời cảm ơn: Tác giả gửi lời cảm sâu sắc
sản phẩm, đảm bảo tính Halal cho sản sản đến ThS. Đàng Năng Hòa đã tận tình
phẩm từ khâu sản xuất cho đến bàn ăn hướng dẫn, góp ý và chỉnh sửa nội dung
của người tiêu dùng. để đề tài nghiên cứu hoàn thành. Ngoài ra,
Việc phổ biến dấu Halal, tiêu chuẩn Halal tác giả chân thành cảm ơn Ban chủ nhiệm
cho người tiêu dùng là cần thiết nhằm làm khoa Xã hội học – Công tác xã hội –
gia tăng độ tin dùng của người tiêu dùng Đông Nam Á, Ban giám hiệu và các cán
Muslim lẫn người tiêu dùng không phải là bộ phụ trách của trường ĐH Mở TP.HCM
Muslim. Việc có được thị trường Muslim đã tạo mọi điều kiện cho tác giả thực hiện
lẫn thị trường tiêu dùng trong nước là một công trình. Đồng thời tác giả xin cảm ơn
động lực to lớn thúc đẩy cho các doanh Vụ Thị trường CA - TBD, Ban Đại diện
nghiệp tham gia thị trường Halal trong Cộng đồng Islam giáo tại TP.HCM, Văn
nước và quốc tế. phòng Chứng nhận Halal tại TP.HCM,
Văn phòng Đại diện Halal Việt Nam tại
KẾT LUẬN TP.HCM và ông Man Sour đã cung cấp
Do những hạn chế về quy mô thị trường thông tin để tác giả hoàn thành đề tài.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
BỘ CÔNG THƯƠNG, VỤ THỊ TRƯỜNG CHÂU Á - THÁI BÌNH DƯƠNG, (2012),
Dấu chứng chỉ Halal - Những điều doanh nghiệp cần biết khi xuất khẩu hàng
thực phẩm sang các nước Hồi giáo, NXB Công thương, 159tr.
YUSUT AL-QURADAWI (BIÊN DỊCH MUSA 'ISA PÔ RÔMÊ), (2014), Halal và
Haram những điều được phép làm và những điều bị cấm trong Islam, NXB Tôn
giáo, 325tr.
63
nguon tai.lieu . vn
