- Trang Chủ
- Quy hoạch - Đô thị
- Thực trạng biến đổi của kiến trúc cảnh quan các làng nghề truyền thống dưới sức ép đô thị hóa và mở rộng sản xuất
Xem mẫu
- QUY HOAÏCH
& TAÙC GIAÛ
THÖÏC TRAÏNG BIEÁN ÑOÅI CUÛA KIEÁN TRUÙC CAÛNH QUAN
CAÙC LAØNG NGHEÀ TRUYEÀN THOÁNG
DÖÔÙI SÖÙC EÙP ÑOÂ THÒ HOÙA VAØ MÔÛ ROÄNG SAÛN XUAÁT
ThS.KTS. NGUYEãN TUAÁN MINH
Vieän Kieán truùc Quoác gia
L aøng ngheà truyeàn thoáng trong caùc giai ñoaïn tröôùc ñaây vaø caû trong thôøi kyø phaùt trieån hoäi nhaäp hieän
nay luoân ñoùng moät vai troø heát söùc quan troïng bôûi heä thoáng caùc giaù trò vaät theå vaø phi vaät theå raát
ñaëc tröng coøn ñöôïc löu giöõ. Tuy nhieân, tröôùc söùc eùp cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa vaø phaùt trieån saûn
xuaát ”noùng” trong thôøi gian vöøa qua, caùc laøng ngheà truyeàn thoáng ñaõ vaø ñang bò bieán ñoåi nhanh heä thoáng
caùc giaù trò ñaëc tröng maø kieán truùc caûnh quan laø yeáu toá chòu taùc ñoäng lôùn nhaát. Raát caàn nhöõng nghieân cöùu
ñaùnh giaù nhaän dieän heä thoáng caùc giaù trò vaø ñònh höôùng baûo toàn beàn vöõng phaùt trieån caùc giaù trò kieán truùc
caûnh quan laøng ngheà truyeàn thoáng trong caùc giai ñoaïn saép tôùi.
Trong kieán truùc caûnh quan laøng ngheà truyeàn thoáng, caáu truùc khoâng gian bao goàm caùc thaønh toá caáu thaønh
laø khoâng gian vaên hoùa vaät theå vaø khoâng gian vaên hoùa phi vaät theå. Hai thaønh toá naøy taùc ñoäng qua laïi vaø
bieåu hieän sinh ñoäng, chaân thöïc ñôøi soáng kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi ñaëc tröng cuûa coäng ñoàng laøng ngheà noâng
thoân vuøng ñoàng baèng Baéc Boä qua sinh hoaït vaên hoùa, coäng ñoàng, ñôøi soáng toân giaùo - tín ngöôõng cuûa cö
daân caùc laøng ngheà, ñaëc bieät taïi thaønh phoá Haø Noäi. Caùc coâng trình kieán truùc trong caáu truùc khoâng gian laøng
ngheà truyeàn thoáng vôùi nhöõng ñaëc ñieåm kieán truùc truyeàn thoáng ñoäc ñaùo bieåu hieän ôû nhöõng tính chaát: (1)
Tính truyeàn thoáng daân toäc ñaëc tröng; (2) Phong caùch kieán truùc giaûn dò, khieâm toán; (3) Vò trí ñòa hình keát hôïp
thieân nhieân; (4) Boá cuïc töông xöùng, haøi hoøa; (5) Maøu saéc trang trí ñeïp maét; (6) Khai thaùc söû duïng vaät lieäu
ñòa phöông.
Cuøng vôùi khoâng gian caûnh quan gaén lieàn, caùc coâng trình kieán truùc trong caáu truùc khoâng gian laøng ngheà
truyeàn thoáng chöùa ñöïng nhöõng giaù trò vaên hoùa - lòch söû mang tính bieåu hieän cao, theå hieän ñaày ñuû caùc
tính chaát ñaëc tröng cuûa vaên hoùa laøng ngheà, ñoù laø: tính coäng ñoàng, tính töï trò, ñôøi soáng vaên hoùa, toân giaùo
- tín ngöôõng, ñoùng goùp moät phaàn khoâng nhoû trong kho taøng di saûn vaên hoùa Vieät Nam. Caáu truùc khoâng
SË 93 . 2018 81
- daãn neân ñaõ trôû thaønh laïc loõng vôùi taâm lyù cuoäc
soáng cuûa coäng ñoàng, taùc ñoäng khoâng toát ñeán
ñôøi soáng vaên hoùa, tinh thaàn cuûa daân laøng.
Loái soáng thaønh phoá aûnh höôûng ñeán caùch toå
chöùc khoâng gian trong nhaø ôû vaø hình thöùc
kieán truùc. ÔÛ caùc laøng ngheà truyeàn thoáng hieän
ñaõ xuaát hieän caùc loaïi hình nhaø ôû ña daïng
nhöng chöa taïo ñöôïc hieäu quaû thaåm myõ vaø
caûnh quan chung cuûa laøng.
Nhöõng bieåu hieän bieán ñoåi khoâng
gian laøng ngheà vaø caùc yeáu toá caáu thaønh ñaõ ôû truyeàn thoáng trôû thaønh daõy phoá thò noâng gian kieán truùc caûnh quan caùc laøng
goùp phaàn quan troïng trong vieäc taïo laäp dieän thoân, ñôn ñieäu chaät choäi. Khoâng gian laøng ngheà truyeàn thoáng thôøi kyø ñoâ thò
maïo laøng ngheà truyeàn thoáng vaø giöõ gìn baûn ngheà truyeàn thoáng quaù taûi, khoâng ñuû ñieàu hoùa vaø phaùt trieån saûn xuaát
saéc vaên hoùa daân toäc, coøn laø moät trong nhöõng kieän caûi taïo kyõ thuaät haï taàng vaø xaõ hoäi. Veà kieán truùc caûnh quan.
yeáu toá ñaûm baûo cho söï caân baèng sinh thaùi, Toång theå quy hoaïch caùc laøng ngheà khaù loän
caûi thieän moâi tröôøng. Do söï phaùt trieån cuûa daân soá, caùc gia ñình xoän vôùi heä thoáng quy hoaïch bò phaù vôõ töø
môùi coù nhu caàu taùch hoä vaø do phöông thöùc khoâng gian chi tieát ñeán khoâng gian toång theå.
Xu höôùng vaø hình thöùc bieán ñoåi kinh teá saûn xuaát dòch vuï, mua baùn ñaát trong
caáu truùc khoâng gian laøng ngheà khi dieän tích ñaát maët nöôùc, caây xanh trong Khu trung taâm cuûa caùc laøng ngheà coù maät
truyeàn thoáng döôùi taùc ñoäng cuûa laøng giaûm daàn. Vì vaäy, moät soá boä phaän daân ñoä xaây döïng raát cao. Taïi ñaây, caùc tö nhaân,
ñoâ thò hoùa. cö ñaõ hình thaønh caùc ñieåm beân ngoaøi laøng, doanh nghieäp, caùc hoä gia ñình ñeàu tranh
Treân cô sôû keát quaû ñaùnh giaù thöïc traïng taïi moät thöôøng ôû ven truïc ñöôøng, baùm theo caùc truïc thuû, taän duïng toái ña dieän tích ñaát ôû ñeå kinh
soá laøng ngheà truyeàn thoáng treân ñòa baøn TP Haø lieân xaõ, lieân huyeän, caùc tuyeán ñöôøng thaønh doanh vaø phuïc vuï coâng taùc tröng baøy, giôùi
Noäi, coù theå nhaän thaáy roõ döôùi taùc ñoäng cuûa phoá vaø quoác gia hoaëc phaùt trieån gaàn caùc vò thieäu caùc saûn phaåm cuûa mình. Cuõng chính
quaù trình ñoâ thò hoùa, khoâng gian laøng ngheà trí coù khaû naêng buoân baùn dòch vuï. Xu höôùng vì vaäy maø dieän tích caây xanh, khu sinh hoaït
ñang coù nhieàu bieán ñoåi caû veà quy moâ laãn cô naøy xuaát phaùt chính laø nhu caàu veà ñaát ôû, nhaø coäng ñoàng vaø caùc dòch vuï coâng coäng caàn
caáu chöùc naêng. Söï bieán ñoåi khoâng gian caáu ôû vaø cuõng laø keát quaû cuûa chính saùch kinh teá thieát cho ngöôøi daân thì laïi raát haïn cheá. Chuû
truùc laøng, theå hieän qua thöïc tieãn, coù theå nhaän thò tröôøng vaø giaõn daân tuøy tieän thieáu söï quaûn yeáu caùc dòch vuï trong caùc laøng ngheà truyeàn
thaáy caùc xu höôùng bieán ñoåi sau: lyù höôùng daãn cuûa caùc caáp chính quyeàn. thoáng Haø Noäi toàn taïi döôùi hình thöùc kinh
doanh nhoû, caù theå. Veà phöông dieän naøo
Xu höôùng phaù vôõ toång theå: Ñaây laø söï thu Xu höôùng thay ñoåi noäi dung vaø hình thöùc ñoù, caùc hình thöùc kinh doanh nhoû, caù theå
nhaän nhöõng noäi dung môùi, chöùc naêng môùi do kieán truùc coâng trình: Nhöõng noäi dung nhö trong caùc khu nhaø phaân loâ ñaõ taïo cho boä
nhu caàu môùi vaøo trong khoâng gian noäi taïi cuûa caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng xaõ hoäi nhö maët ñöôøng phoá moät söï ñoâng vui nhoän nhòp
laøng, goàm caùc bieåu hieän: haønh chính, tröôøng hoïc, nhaø treû… ñaõ coù töø nhöng ñoâi luùc, noù cuõng laøm maát ñi söï traät
thôøi kyø hôïp taùc hoùa noâng nghieäp. Hieän nay töï caàn thieát cho caûnh quan cuûa laøng ngheà
Khai thaùc heát caùc dieän tích ñaát coâng coäng cuûa laïi xuaát hieän caùc loaïi hình nhaø ôû môùi: dòch truyeàn thoáng.
laøng: ao hoà, ñaàm, vöôøn caây cuûa HTX, cuûa caùc vuï buoân baùn saûn xuaát hoaëc giaûi trí nghæ ngôi
cuï phuï laõo… ñeå söû duïng vaøo vieäc xaây döïng mang noäi dung ñoâ thò. Nhöõng noäi dung môùi Söï taäp trung maät ñoä xaây döïng quaù cao taïi
nhaø ôû, coâng trình coâng coäng, nhaø treû, tröôøng ñöôïc hình thaønh coù maët tích cöïc nhöng cuõng caùc trung taâm laøng, doïc theo caùc truïc loä ñaõ
hoïc, ñaáu thaàu laøm nhaø xöôûng hoaëc cöûa haøng coù maët tieâu cöïc do chöa coù söï quaûn lyù höôùng taïo neân moät söï töông phaûn trong boá cuïc
dòch vuï buoân baùn. Ñieàu naøy daãn tôùi vieäc phaù
vôõ caáu truùc truyeàn thoáng caûnh quan töï nhieân,
xaõ hoäi, laøm taêng maät ñoä xaây döïng vaø giaûm
tieän nghi moâi tröôøng cuûa laøng.Söï ñan xen
hoaëc chuyeån ñoåi chöùc naêng tuøy tieän nhö caùc
coâng trình cuõ vaø môùi vaøo ñaát ôû, chuyeån ñoåi
chöùc naêng nhaø ôû sang saûn xuaát, dòch vuï buoân
baùn vaø ngöôïc laïi… ñieàu naøy daãn tôùi söï loän xoän,
manh muùn trong khoâng gian kieán truùc laøng,
trieät tieâu moâi tröôøng giao tieáp truyeàn thoáng.
Vieäc xaây döïng nhaø ôû baùm theo caùc tuyeán
ñöôøng laøng ngoõ xoùm ñeå giaûi quyeát “nhu caàu
cuoäc soáng maët ñöôøng” khieán khoâng gian nhaø
82 SË 93 . 2018
- Qu y h oπc h & t∏c gi∂
quy hoaïch. Taïi caùc laøng môùi khoâi phuïc cuûa laøng, vieäc naøy ñaõ taïo cho nhaø ôû maát ñi giaõn daân). Veà cô baûn, boá cuïc giao thoâng
ngheà truyeàn thoáng thì haàu heát ñeàu xa trung söï hoøa hôïp vôùi thieân nhieân xung quanh voán taïo ñöôïc moái lieân keát höõu cô giöõa khu trung
taâm laøng, xa truïc loä, maät ñoä xaây döïng coøn laø öu ñieåm noåi baät cuûa cô caáu nhaø ôû caùc taâm vaø caùc khu chöùc naêng trong laøng, taïo
khaù thaáp. Caùc khu vöïc naøy toàn taïi moät phaàn laøng, ít tính hieän ñaïi vaø haàu nhö khoâng coù ñieàu kieän caûi taïo moâi tröôøng vaø vi khí haäu
khoâng nhoû ñaát thoå canh vôùi soá löôïng daân cö giaù trò veà maët thaåm myõ kieán truùc toång theå. cuûa caùc cuïm daân cö. Tuy nhieân, heä thoáng
soáng baèng saûn xuaát noâng nghieäp thuaàn tuùy. Hieän nay, vôùi söï phaùt trieån oà aït cuûa caùc hoä giao thoâng taïi moät soá laøng (nhaát laø caùc laøng
Söï phaùt trieån khoâng quy hoaïch naøy seõ daãn gia ñình, caùc doanh nghieäp laøm ngheà truyeàn ngheà truyeàn thoáng söû duïng nguyeân vaät lieäu
tôùi tình traïng maát caân ñoái trong moái quan thoáng nhöng khoâng coù maët baèng ñeå taäp keát coàng keành nhö than, ñaát, goã…) do bò dieän
heä chöùc naêng giöõa caùc khu ôû trong noäi boä vaät lieäu neân ñaõ xaûy ra tình traïng laán chieám tích ôû laán chieám, do möùc ñoä gia taêng daân soá
moät laøng. traùi pheùp vaø xaây döïng khoâng coù quy hoaïch. quaù taûi neân heä giao thoâng khoâng phaân hoùa
Vieäc toå chöùc khoâng gian taäp trung cho saûn theo ñuùng cô caáu chöùc naêng quy hoaïch.
Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa khoâng gian trung taâm xuaát ngheà truyeàn thoáng laø yeáu toá heát söùc Caùc tuyeán giao thoâng naøy ñaõ trôû neân quaù
coâng coäng cuûa laøng noùi chung vaø laøng ngheà caàn thieát trong caùc laøng ngheà hieän nay. taûi vôùi söï ña daïng veà soá löôïng, chuûng loaïi
noùi rieâng laø khoâng gian trung taâm ñöôïc thieát phöông tieän giao thoâng. Tính thaåm myõ cuûa
laäp treân cô sôû cuûa tuyeán giao maët ñöôøng Phaàn lôùn taïi caùc laøng ngheà truyeàn thoáng ôû khoâng gian giao thoâng gaàn nhö khoâng coøn
giao thoâng chæ xaáp xæ 3m nhöng nhaø hai beân Haø Noäi toàn taïi moät dieän tích raát lôùn heä thoáng do heä thoáng caûnh quan töông hoã nhö caây
ñöôøng cao 4,5 taàng vôùi maät ñoä xaây döïng ao hoà töï nhieân. Ñoù laø nôi thoaùt nöôùc möa xanh, hang raøo, kieán truùc ñieåm nhaán khoâng
daøy ñaëc khieán cho boä maët kieán truùc trôû leân vaø laø hoà ñieàu hoøa cuûa toaøn laøng khi coù möa coù hoaëc bò phaù vôõ.
chen chuùc. Caùc vò trí nuùt giao thoâng do lôùn, ñoàng thôøi cuõng laø nôi chöùa nöôùc thaûi
khoâng coù taàm quan saùt lôùn neân khoâng traùnh sinh hoaït vaø saûn xuaát. Tuy nhieân hieän nay Moät thöïc teá ñaët ra tröôùc nhöõng ñieàu kieän
khoûi hieän töôïng va chaïm giöõa caùc phöông soá löôïng ao hoà thoaùt nöôùc bò san laáp, laán tieän nghi môùi trong giao thoâng laøng ngheà laø
tieän. Coù theå daãn chöùng cuï theå taïi caùc laøng chieám khaù nhieàu ñaõ khieán cho dieän tích maët chæ ñoã xe oâ toâ vaø xe maùy, nôi quay xe. Ñaây
ngheà Höõu Baèng (Thaïch Thaát), laøng ngheà nöôùc bò thu heïp nghieâm troïng, keùo daøi theâm laø moät vaán ñeà khoâng mang tính cuïc boä. Vaán
Döông Lieãu (Hoaøi Ñöùc), laøng ngheà Vaïn tình traïng thöôøng xuyeân bò uùng luït moãi khi ñeà caàn ñöôïc giaûi quyeát trong giao thoâng caùc
Phuùc (Haø Ñoâng),… möa to. Ñaëc bieät, tình traïng laán chieám dieän laøng ngheà truyeàn thoáng laø taïo moái keát dính
tích maët nöôùc cuûa khoâng gian trung taâm giöõa caûnh quan khu trung taâm, boá cuïc nhaø
Nhaø ôû cuûa caùc laøng ngheà trong giai ñoaïn hieän coâng coäng nhö gieáng laøng, ao ñình... ñaõ laøm ôû, kieán truùc vaø moâi tröôøng…
nay ñöôïc xaây döïng nhaèm muïc ñích phuïc vuï maát ñi yeáu toá caûnh quan laøng ngheà truyeàn
nhu caàu ôû vaø saûn xuaát tröôùc maét. Quaù trình thoáng - voán ñaõ trôû thaønh yeáu toá taïo neùt ñaëc Beân caïnh ñoù coøn laø caùc vaán ñeà veà moâi
phaùt trieån töï phaùt cuûa nhaø ôû keát hôïp khoâng tröng trong vaên hoùa laøng xaõ. tröôøng - moâi sinh. Saûn xuaát trong caùc laøng
gian saûn xuaát trong caùc laøng ngheà ñaõ taïo ra ngheà ñem laïi hieäu quaû kinh teá cao, song
heä thoáng nhöõng khu nhaø ôû rieâng leû, thieáu söï Veà haï taàng kyõ thuaät. Haàu nhö taát caû caùc maët traùi cuûa noù laø gaây oâ nhieãm moâi tröôøng
ñoàng boä trong quy hoaïch. Haàu heát caùc khu laøng ngheà truyeàn thoáng ñeàu naèm trong tình raát lôùn. Thöïc teá cho thaáy phaàn lôùn caùc cô
ñaát chöa ñöôïc hoaïch ñònh veà chieàu cao, chæ traïng coâng trình coù tröôùc, haï taàng theo sau. sôû saûn xuaát cuûa caùc doanh nghieäp naèm
giôùi xaây döïng theo quy hoaïch chung, nhöõng Vieäc xaây döïng laïi khoâng ñoàng boä, thieáu söï xen keõ trong khu daân cö. Coù 77% caùc cô
coâng trình kieán truùc ñöôïc xaây döïng moät caùch quaûn lyù chaët cheõ. Do vaäy, hieän töôïng xaây sôû saûn xuaát gaây ra tieáng oàn, 60% phaùt sinh
töï phaùt, traøn lan, voâ toå chöùc. Caùc chuû nhaân döïng xong laïi ñaøo ñöôøng laép ñaët ñieän, nöôùc buïi trong quaù trình saûn xuaát, 14% phaùt sinh
haàu heát ñeàu tieán haønh xaây döïng heát trong ñaõ daãn ñeán söï loän xoän, böøa baõi, gaây aûnh khoùi, muøi vaø 60% phaùt sinh ra raùc thaûi.
dieän tích ñaát sôû höõu, baát chaáp caùc chæ giôùi höôûng xaáu ñeán caûnh quan.
quy hoaïch. Hieän töôïng laán chieám caùc khoâng Keát luaän.
gian coâng coäng nhö giao thoâng, ñaát di tích Cô caáu ñöôøng giao thoâng trong caùc laøng Tröôùc caùc taùc ñoäng nhieàu maët cuûa quaù trình
lòch söû, tröôøng hoïc… cho dieän tích ôû mang ngheà truyeàn thoáng thöôøng toàn taïi ba loaïi ñoâ thò hoùa vaø phaùt trieån saûn xuaát, kieán truùc
tính phoå bieán ôû haàu heát caùc laøng ngheà. Tuøy ñöôøng chính: ñöôøng bao quanh laøng, ñöôøng caûnh quan laøng ngheà ñaëc bieät laø taïi thaønh
theo khaû naêng kinh teá cuûa töøng gia ñình, truïc chính vaø caùc ñöôøng nhaùnh. Ñöôøng truïc phoá Haø Noäi ñang bò bieán ñoåi. Ñaây coù theå
tuøy nhu caàu ôû vaø saûn xuaát thöïc teá, tuøy quan chính ñoùng vai troø laø khoâng gian coâng coäng xem laø moät xu theá taát yeáu, khoù traùnh khoûi
nieäm thoùi quen maø cao ñoä taàng cuõng nhö soá cuûa laøng döôùi daïng tuyeán, vôùi beà roäng loøng vaø ñaûo ngöôïc. Vaán ñeà ñaët ra hieän nay laø
taàng cuûa töøng nhaø trong baûn thaân khu laøng ñöôøng töông ñoái lôùn, moät soá laøng ñöôïc xaây caàn xaây döïng caùc chính saùch ñoàng boä ñeå
ngheà ñaõ khieán laøng ngheà taäp hôïp caùc hình döïng heä thoáng væa heø, phuïc vuï cho xe ñaïp, nhaän dieän, quaûn lyù vaø phaùt huy ñöôïc caùc
thöùc kieán truùc baát quy taéc, laãn loän giöõa coâng xe maùy laø chính vaø moät phaàn oâ toâ vaøo ra giaù trò kieán truùc caûnh quan nôi ñaây, ñeå laøng
trình coâng coäng, coâng trình saûn xuaát, kinh cung caáp haøng hoùa, chuyeân chôû vaät lieäu, ngheà khoâng chæ laø nôi löu giöõ nhöõng giaù trò
doanh vaø nhaø ôû. laáy raùc, choáng hoûa… truyeàn thoáng maø coøn ñaûm baûo chaát löôïng
cuoäc soáng cho ngöôøi daân, tieáp caän caùc giaù
Caùc hoä gia ñình ñaõ quaù laïm duïng dieän tích Nhìn chung, boá cuïc giao thoâng trong caùc trò beàn vöõng cuõng nhö laø nôi phaùt trieån tieáp
cho saûn xuaát, ñöa khoâng gian saûn xuaát vôùi laøng ngheà truyeàn thoáng döïa treân heä thoáng noái caùc giaù trò soáng vaø saûn xuaát cuûa ngöôøi
nhöõng kieán truùc nhaø xöôûng taïm bôï, vaät lieäu ñöôøng laøng tröôùc ñaây vaø moät phaàn ñöôïc daân trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa - hieän ñaïi
sô saøi ra saùt maët ñöôøng giao thoâng chính xaùc ñònh theo quy hoaïch môùi (khu vöïc ñaát hoùa ñaát nöôùc.
SË 93 . 2018 83
nguon tai.lieu . vn
