- Trang Chủ
- Thạc sĩ - Tiến sĩ - Cao học
- Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu giải pháp bảo tồn đa dạng sinh học có sự tham gia của cộng đồng tại xã Tân Sơn thuộc khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia - Pà Cò, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình
Xem mẫu
- Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT
Trêng §¹i häc L©m nghiÖp
-------------------------------------------
bïi thÞ tuyÕt
Nghiªn cøu gi¶i ph¸p b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
cã sù tham gia cña céng ®ång t¹i x· T©n S¬n
thuéc khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß,
huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hoµ B×nh
luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp
Hµ T©y - 2007
- Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT
Trêng §¹i häc L©m nghiÖp
-------------------------------------------
bïi thÞ tuyÕt
Nghiªn cøu gi¶i ph¸p b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cã sù
tham gia cña céng ®ång t¹i x· T©n S¬n thuéc khu b¶o tån
thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß, huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hoµ B×nh
Chuyªn ngµnh l©m häc
M· sè: 60.62.60
luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp
Ngêi híng dÉn khoa häc
TS. §Æng tïng hoa
PGS.TS. V¬ng V¨n quúnh
Hµ T©y - 2007
- 1
Më ®Çu
"Kh«ng khÝ mµ chóng ta thë, thøc ¨n mµ chóng ta ¨n, mçi giät níc mµ
chóng ta uèng ®Òu cã tõ §a dang sinh häc" (Global Marine Biological
Diversity, 1993). §a d¹ng sinh häc (§DSH) lµ c¬ së cña sù sèng, sù thÞnh
vîng vµ bÒn v÷ng cña loµi ngêi còng nh tr¸i ®Êt nãi chung. Do vËy, §DSH
vµ vÊn ®Ò b¶o tån §DSH lµ mét nhiÖm vô chiÕn lîc trong thêi ®¹i ngµy nay
trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Nã kh«ng chØ cã ý nghÜa khoa häc mµ cßn cã ý
nghÜa sèng cßn cho ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi trªn hµnh tinh chóng ta.
ViÖt Nam ®îc xem lµ mét trong nh÷ng níc thuéc vïng §«ng Nam ¸
giµu vÒ §DSH. ViÖt Nam do sù kh¸c biÖt vÒ khÝ hËu tõ vïng xÝch ®¹o tíi gi¸p
cËn nhiÖt ®íi, cïng víi sù ®a d¹ng cña ®Þa h×nh ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng vÒ thiªn
nhiªn vµ còng do ®ã mµ ViÖt Nam cã tÝnh §DSH cao. N¬i cã nguån ®éng vËt
phong phó vµ cã thÓ coi lµ mét kho tµng sinh häc v« gi¸ cña nh©n lo¹i. Nguån
tµi nguyªn sinh vËt chñ yÕu lµ sù sèng vµ tån t¹i trong rõng, v× vËy nã cã thÓ
coi lµ c¸i n«i lu gi÷ tÝnh §DSH cña quèc gia. Rõng lµ n¬i cung cÊp cho
chóng ta toµn bé thøc ¨n, phÇn lín c¸c nguyªn vËt liÖu di truyÒn cÇn thiÕt cho
n«ng nghiÖp, dîc liÖu. Râ rµng, chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn gi¸ trÞ to lín
cña §DSH ®èi víi cuéc sèng loµi ngêi. Tuy nhiªn, con ngêi ®· vµ ®ang khai
th¸c nguån tµi nguyªn mét c¸ch qu¸ møc dÉn tíi suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i,
lµm nghÌo kiÖt nguån §DSH. Theo Maurand th× rõng tù nhiªn ViÖt Nam n¨m
1945 cã 14,3 triÖu ha víi ®é che phñ t¬ng øng 43%, nhng ®Õn n¨m 1995
níc ta chØ cßn 9,3 triÖu ha vµ ®é che phñ t¬ng øng cña rõng lµ 28%. Theo
b¸o c¸o cña WWF ViÖt Nam n¨m 2000 ®· c¶nh b¸o tèc ®é suy tho¸i §DSH
níc ta nhanh h¬n rÊt nhiÒu so víi mét sè quèc gia trong khu vùc. §øng tríc
nguy c¬ suy gi¶m §DSH cña quèc gia. §¶ng vµ Nhµ níc ta kh«ng ngõng
quan t©m mµ cßn chi phÝ rÊt nhiÒu søc lùc vµ tiÒn cña cho c«ng t¸c b¶o tån.
B¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn ë ViÖt Nam ®· ®îc chñ tÞch Hå ChÝ Minh
khëi xíng vµ ph¸t ®éng chiÕn dÞch trång c©y nµy tõ n¨m 1959. §Õn nay ®·
nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy ®îc ban hµnh: Ph¸p lÖnh b¶o vÖ rõng (1972); LuËt
b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991); LuËt b¶o vÖ m«i trêng (1994); KÕ ho¹ch
quèc gia vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn l©u bÒn (1991 - 2000); KÕ ho¹ch hµnh
®éng §DSH ë ViÖt Nam (1995); Ch¬ng tr×nh n©ng cao nhËn thøc §DSH
- 2
(2001- 2010); Dù th¶o vÒ luËt §DSH (2007) nh»m n©ng cao nhËn thøc cho
toµn d©n, toµn x· héi §DSH vµ nhiÒu nghÞ ®Þnh kh¸c.
ViÖt Nam ®· ký nhiÒu c«ng íc quèc tÕ: C«ng íc §DSH (1993) ®¸nh
dÊu mét cam kÕt lÞch sö gi÷a c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Ó b¶o tån §DSH, sö
dông hîp lý tµi nguyªn sinh vËt vµ chia sÎ c«ng b»ng lîi Ých sö dông c¸c
nguån gen; C«ng íc CITES (1994); C«ng íc Ramsar (1998). §ång thêi
®îc sù hç trî cña nhiÒu tæ chøc quèc tÕ nh UNDP, IUCN, GEF, WWF... ®·
kh«ng ngõng quan t©m mµ cßn hç trî c¶ vÒ kü thuËt lÉn tµi chÝnh cho c«ng t¸c
b¶o tån §DSH ë ViÖt Nam.
Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc th× c«ng t¸c b¶o tån vÉn
cßn nh÷ng tån t¹i. Tµi nguyªn rõng vÉn kh«ng ngõng suy gi¶m trong nh÷ng
n¨m qua, nhiÒu vên quèc gia vµ KBTTN kh«ng cßn gi¸ trÞ ®Ó b¶o tån. VÊn
®Ò ®Æt ra lµm nh thÕ nµo ®Ó c«ng t¸c b¶o tån §DSH ®¹t hiÖu qña nhÊt mµ vÉn
tho¶ m·n nhu cÇu cña ngêi d©n sèng ë vïng ®Öm. Mét ph¬ng thøc b¶o tån
hiÖn nay lµ tham gia hîp t¸c qu¶n lý gi÷a céng ®ång ®Þa ph¬ng víi Ban qu¶n
lý khu b¶o tån thiªn nhiªn, kh¸c víi ph¬ng ph¸p b¶o tån truyÒn thèng,
ph¬ng ph¸p nµy ®Æt con ngêi ë vÞ trÝ trung t©m vµ c«ng nhËn con ngêi ®·
t¹o ¶nh hëng quan träng ®Õn tµi nguyªn. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu lý luËn vµ thùc
tiÔn trªn, ®Ò tµi: "Nghiªn cøu gi¶i ph¸p b¶o tån ®a d¹ng sinh häc cã sù
tham gia cña céng ®ång t¹i x· T©n S¬n thuéc khu b¶o tån thiªn nhiªn
Hang Kia - Pµ Cß, huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hoµ B×nh" ®îc thùc hiÖn.
B¶o tån §DSH cã sù tham gia lµ c¸ch tiÕp cËn míi ®· ®îc mét sè níc
trªn thÕ giíi ¸p dông cã kÕt qu¶. C¸c gi¶i ph¸p ®îc thùc hiÖn trªn mèi quan
hÖ gi÷a c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn vµ hÖ x· héi.
- 3
Ch¬ng 1: Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ c¬ së lý luËn
1.1. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu
1.1.1. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu trªn thÕ giíi
Trong h¬n ba thËp kû võa qua, nhiÖm vô b¶o tån §DSH, b¶o tån c¸c
nguån tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i trêng ®· trë thµnh mèi quan t©m ®Æc biÖt cña
céng ®ång thÕ giíi. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn trong tuyªn bè cña Héi nghÞ M«i trêng
®Çu tiªn t¹i Stockhoml n¨m 1972 vµ sau ®ã víi sù ®ång t×nh nhÊt trÝ cao cña c¸c
nguyªn thñ quèc gia t¹i Héi nghÞ Thîng ®Ønh cña Liªn hîp quèc vÒ M«i trêng
vµ ph¸t triÓn t¹i Rio de Janiero vµo th¸ng 6 n¨m 1992 vµ sù ra ®êi cña c«ng íc
§DSH n¨m 1993.
* C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc
Theo Th¸i V¨n Trõng vÒ ph©n lo¹i vµ nghiªn cøu thùc vËt n«ng, l©m
nghiÖp, tõ tríc ®Õn nay, cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thùc vËt §«ng D¬ng
nh: H. Lecomte - Thùc vËt §«ng D¬ng (1905-1952: 8 quyÓn); H.Guibier -
Rõng §«ng D¬ng (quyÓn nh÷ng c©y gç §«ng d¬ng 1926); P.Maurand -
L©m NghiÖp §«ng D¬ng (1943); H.Humbert-1938-1950, Supplement a la
flore gÐnÐrale de L’indochine, Paris [33].
Nh×n chung vÉn cÇn cã mét c«ng tr×nh tæng hîp ®i s©u h¬n vÒ mÆt sinh th¸i
häc, ®Ó t×m hiÓu qu¸ tr×nh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña c¸c quÇn thÓ thùc vËt, díi
t¸c ®éng cña nh÷ng nhãm nh©n tè sinh th¸i, nh»m lµm c¬ së x©y dùng b¶o tån
§DSH vïng.
§Ó ph¸t triÓn kinh tÕ con ngêi v« t×nh ®· huû ho¹i nguån tµi nguyªn thiªn
nhiªn v« gi¸ cña chÝnh m×nh. Nh÷ng cè g¾ng kh¾c phôc hËu qu¶ ®ã, trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y ®· x©y dùng ®îc 1.500 vên thùc vËt thÕ giíi hiÖn lu gi÷ Ýt nhÊt
35.000 loµi thùc vËt (15% sè loµi thùc vËt hiÖn cã). Riªng vên Thùc vËt Hoµng
gia Anh Kew hiÖn cã 25.000 loµi ( chiÕm 10% cña thÕ giíi). Mét su tËp c©y ë
California cã tíi 72 trong sè 110 loµi Th«ng ®îc biÕt [23].
Bªn c¹nh c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thùc vËt còng cßn rÊt nhiÒu c«ng
tr×nh nghiªn cøu vÒ ®éng vËt ®îc biÕt ®Õn nh:
- 4
George Finlayson, 1928 Bíc ®Çu ®a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ mé sè loµi thó
gÆp ë ViÖt Nam, Lµo, C¨m Pu Chia.
Brousmiche, 1887 ®· giíi thiÖu ng¾n gän vÒ mét sè loµi thó ë B¾c Bé, chñ
yÕu lµ c¸c loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ, dîc liÖu vµ khu ph©n bè cña chóng.
Vµo nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 19 ®Çu thÕ kû 20 viÖc nghiªn cøu thó ë níc ta
cã nhiÒu tiÕn triÓn. N¨m 1904, De poussargues ®· thèng kª ®îc 200 loµi
thó vµ loµi phô thó ë ViÖt Nam, Lµo, C¨m Pu Chia, Th¸i Lan. Riªng ë ViÖt
Nam ph¸t hiÖn 117 loµi vµ phô loµi.
Boutan, 1906 cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch “Mêi n¨m nghiªn cøu ®éng vËt §«ng
D¬ng” «ng ®· ®a kh¸i qu¸t chung vÒ ph©n lo¹i thó vµ mét sè dÉn liÖu vÒ
h×nh th¸i, ®Æc ®iÓm sinh häc vµ ph©n bè vÒ ®Þa lý cña 10 loµi thó ®Æc biÖt.
Dollman, Thomas, 1960 ®· c«ng bè mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu m« t¶ c¸c
d¹ng thó míi gÆp lÇn ®Çu tiªn ë níc ta. C¸c nghiªn cøu nµy chñ yÕu phôc
vô nghiªn cøu hÖ ®éng vËt.
Vanpeneen, 1969 trong tµi liÖu “Preliminary identification for mammals of
South ViÖt Nam” ¤ng m« t¶ s¬ bé 217 loµi vµ phô loµi thó cã ë MiÒn Nam
ViÖt Nam vµ ghi nhËn kh¸i qu¸t vÒ ph©n bè chung cña chóng.
Nhê c¸c cuéc kh¶o s¸t mµ c¸c loµi míi ®ang dÇn ®îc ph¸t hiÖn, ®Þnh
danh, kÓ c¶ c¸c loµi ®éng vËt hoÆc thó lín. N¨m 1998 ph¸t hiÖn ra loµi Vîn
c¸o míi (Propithecus tattersalli) ë Ma®agaxca; mét loµi khØ cã tªn lµ
Cercopithecus solatus ë Gabon; mét loµi Ho½ng míi vïng nói phÝa T©y Trung
Quèc. N¨m 1990 ph¸t hiÖn ra mét loµi Linh trëng míi trªn ®¶o nhá ë
Superapui, c¸ch thµnh phè Sao Paulo (Braxin) 65 km. Trong mét sè n¨m gÇn
®©y ViÖt Nam còng ®· ph¸t hiÖn ra 3 loµi thó lín ®ã lµ Sao La (Pseudoryx
nghetinhensis) vµo n¨m 1992, Mang lín (Muntiacus vuquangensis) vµo n¨m
1994, Mang Trêng S¬n ( Muntiacus truongsonensis) [23].
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®îc sù quan t©m cña chÝnh phñ, Bé N«ng nghiÖp
vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, sù tµi trî vÒ tµi chÝnh còng nh kü thuËt, ®· cã nhiÒu
nhµ khoa häc, c¸c chuyªn gia vÒ ®éng vËt thuéc c¸c tæ chøc UNDP, WWF,
FFI, hîp t¸c víi c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam ®· x©y dùng nhiÒu ch¬ng tr×nh
dù ¸n nh»m nghiªn cøu b¶o tån c¸c loµi ®éng vËt hoang d· ë c¸c khu vùc.
- 5
* C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc cã sù tham gia cña
céng ®ång
Sheppherd G. (1986) cho r»ng céng ®ång d©n c sèng trong vµ gÇn c¸c
KBTTN, gi¶i ph¸p h÷u hiÖu lµ cho phÐp ngêi d©n ®Þa ph¬ng cñng cè quyÒn
lîi cña hä theo c¸ch hiÓu cña c¸c hÖ qu¶n lý n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, b»ng c¸ch
trång c©y, cho vµ nhËn ®Êt [30].
Gilmour D.A vµ NguyÔn V¨n S¶n, (1991) kÕt luËn nguyªn nh©n dÉn
®Õn tÝnh kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n tµi nguyªn thiªn nhiªn
(TNTN) lµ cha gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ lîi Ých gi÷a c¸c c¸ nh©n trong céng
®ång, gi÷a lîi Ých céng ®ång ®Þa ph¬ng víi lîi Ých quèc gia. V× vËy, cha
ph¸t huy ®îc n¨ng lùc néi sinh cña c¸c céng ®ång cho qu¶n lý tµi nguyªn
[14].
Berkmuller vµ céng sù, (1992) chØ ra r»ng kh«ng n©ng cao nhËn thøc
trong nhãm môc tiªu vÒ c¸c gi¸ trÞ sinh th¸i vµ gi¸ trÞ v« h×nh cña khu b¶o tån
thiªn nhiªn (KBTTN) th× rõng sÏ tiÕp tôc bÞ xem nh lµ mét tµi nguyªn cã thÓ
khai th¸c [40].
Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Poffenberger, M. vµ McGean, B. (1993),
t¹i vên quèc gia Dong Yai n»m ë §«ng B¾c vµ khu phßng hé Nam Sa ë phÝa
B¾c Th¸i Lan, ®· chøng minh ®îc kh¶ n¨ng cña ngêi d©n trong viÖc tæ chøc
c¸c ho¹t ®éng b¶o tån, ®ång thêi phèi hîp víi Côc L©m nghiÖp Hoµng gia x©y
dùng hÖ thèng qu¶n lý rõng nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh vÒ m«i trêng sinh th¸i,
®ång thêi phôc vô lîi Ých cña ngêi d©n trong khu vùc [51].
Sherry, E.E. (1999) chøng minh liªn minh gi÷a chÝnh quyÒn vµ thæ d©n
®· lµm thay ®æi chiÒu híng b¶o tån tù nhiªn hoang d· vµ t¨ng gi¸ trÞ cña
vên quèc gia Vutut [53].
Power (2000) ®· kh¼ng ®Þnh trong t¬ng lai c¸c khu b¶o tån cÇn tËp
trung khuyÕn khÝch viÖc sö dông Ýt vËt t tõ bªn ngoµi vµ s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp bÒn v÷ng. C¸c kü thuËt canh t¸c cÇn tËp trung vµo viÖc c¶i t¹o chÊt
lîng ®Êt, tèi u ho¸ chÊt dinh dìng s½n cã, qu¶n lý nguån níc, phßng trõ
s©u bÖnh h¹i tæng hîp vµ khuyÕn khÝch ®a d¹ng ho¸ céng ®ång [52].
- 6
Nick Salafky vµ c¸c céng (2000) cho r»ng c¸c ho¹t ®éng sinh kÕ cña
céng ®éng sÏ gióp cho b¶o tån §DSH chø kh«ng ph¶i c¹nh tranh víi nhau
[49].
1.1.2.Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu ë ViÖt Nam
* C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc
ë ViÖt Nam thuËt ng÷ §DSH míi chØ ®îc ®Ò cËp ®Õn trong nh÷ng
n¨m cuèi cña thËp kû 80. Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ §DSH
th× ®· ®îc tiÕn hµnh tõ l©u. §ã lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ giíi ®éng
vËt, thùc vËt cïng nh÷ng gi¸ trÞ cña chóng.
- Thùc vËt: C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thùc vËt ë ViÖt Nam cã thÓ kÓ
®Õn nh: Ph¹m Hoµng Hé, NguyÔn V¨n Dìng, n¨m 1960 C©y cá miÒn Nam
ViÖt Nam; §ç TÊt Lîi, 1964 Nh÷ng c©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt Nam; TrÇn
Hîp, 1967 Ph©n lo¹i thùc vËt; Lª Kh¶ KÕ vµ nhãm nghiªn cøu, 1969- 1976
C©y cá thêng thÊy ë ViÖt Nam; TrÇn Ph¬ng, 1970 Bíc ®Çu nghiªn cøu
rõng miÒn B¾c ViÖt Nam, tËp 1-7 [33].
Theo NguyÔn NghÜa Th×n, 2000 ®· th«ng kª ®îc 11.373 loµi thuéc
2.524 chi, 378 hä cña 7 ngµnh, c¸c nhµ ph©n loµi thùc vËt dù ®o¸n r»ng, nÕu
®iÒu tra tû mØ th× thµnh phÇn thùc vËt ViÖt Nam cã thÓ lªn ®Õn 15.000 loµi
[31].
HÖ thùc vËt cña ViÖt Nam cã møc ®é ®Æc h÷u cao. Tuy r»ng, hÖ thùc vËt
kh«ng cã c¸c hä ®Æc h÷u vµ chØ cã kho¶ng 3% chi ®Æc h÷u, nhng sè loµi ®Æc
h÷u chiÕm kho¶ng 33% sè loµi thùc vËt ë miÒn B¾c ViÖt Nam (Pocs Tamas,
1965) vµ h¬n 40 % tæng sè loµi thùc vËt toµn quèc. §Ó x©y dùng chiÕn lîc vµ
®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH cÇn ph¶i cã c¸c nghiªn cøu tû mØ vÒ sù
ph©n bè cña c¸c loµi trong ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cô thÓ cña chóng [33].
- §éng vËt: C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu quan träng vÒ ®éng vËt vµ tÝnh
®a d¹ng cña tµi nguyªn ®éng vËt hoang d· ViÖt Nam ph¶i kÓ ®Õn:
+ §¹i Nam Th«ng NhÊt Chi cña c¸c nhµ khoa häc TriÒu Lª, TriÒu
NguyÔn.
+ C«ng tr×nh nghiªn cøu cña Brousmiche (1887) vÒ mét sè loµi ®éng
vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ, dîc liÖu vµ ph©n bè cña chóng ë B¾c Bé.
- 7
+ Nghiªn cøu cña De Pousagues (1940) vÒ c¸c loµi thó ë §«ng D¬ng.
+ Bíc ®Çu ph©n lo¹i thó miÒn Nam ViÖt Nam cña Vanpeneen (1969).
+ Tõ nh÷ng n¨m 1960 ®Õn nay, cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®éng
vËt do c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam thùc hiÖn, ®¸ng chó ý cã c¸c c«ng tr×nh
nghiªn cøu cña §µo V¨n TiÕn (1964, 1983, 1985, 1989); Lª HiÒn Hµo (1973);
Vâ Quý (1975, 1981, 1995); §Æng Huy Huúnh (1968, 1975, 1986, 1994);
TrÇn Kiªn (1977); Ph¹m Träng ¶nh (1983); TrÇn Hång ViÖt (1983); Ph¹m
NhËt (1993); NguyÔn Xu©n §Æng (1994)…
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®îc sù quan t©m cña ChÝnh phñ, Bé N«ng nghiÖp
vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n vµ sù gióp ®ì vÒ kü thuËt còng nh tµi chÝnh cña c¸c
tæ chøc nhiÒu ®ît kh¶o s¸t trªn ph¹m vi c¶ níc vµ ®· ph¸t nhiÒu thªm nhiÒu
loµi ®éng vËt cho thÕ giíi.
* C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc cã sù tham gia cña
céng ®ång
Tõ nh÷ng n¨m 1960, Nhµ níc ®· ban hµnh rÊt nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy,
chØ thÞ vµ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn b¶o vÖ rõng. Tuy nhiªn, do yªu cÇu tríc
m¾t lµ u tiªn cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ chèng ®ãi nghÌo nªn trong
nh÷ng n¨m qua ViÖt Nam cha quan t©m ®Çy ®ñ tíi mèi quan hÖ gi÷a ph¸t
triÓn vµ b¶o tån tµi nguyªn sinh häc [38].
N¨m 1980, ChÝnh phñ ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng quan t©m ®Æc biÖt tíi ph¸t
triÓn vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn, b¶o vÖ m«i trêng. NhiÒu v¨n
b¶n ph¸p quy liªn quan ®Õn c¸c khu b¶o tån ®· ®îc ban hµnh, nhiÒu dù ¸n,
ch¬ng tr×nh lín ®îc thùc hiÖn ®· t¹o ra nÒn t¶ng ®Ó n©ng cao nhËn thøc vµ
c¸c ho¹t ®éng b¶o tån §DSH ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, sù hiÓu biÖt vÒ b¶o tån
thiªn nhiªn nãi chung vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn nãi riªng cßn nhiÒu bÊt cËp,
nhÊt lµ ®èi víi c¸c céng ®ång sinh sèng ë miÒn nói vµ vïng s©u vïng xa [38].
§Ó ng¨n chÆn viÖc khai th¸c, sö dông tr¸i phÐp TNTN ngµy cµng gia
t¨ng do yªu cÇu ë trong níc vµ xuÊt khÈu, t¹o ra sù liªn kÕt vµ hç trî Quèc
tÕ, ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ®· tham gia vµo 4 trong 5 c«ng íc Quèc tÕ liªn
quan ®Õn c«ng t¸c b¶o tån §DSH, qu¶n lý khu b¶o tån vµ qu¶n lý c¸c loµi
®éng thùc vËt hoang d·.
- 8
NguyÔn B¸ Thô (1997) nhËn ®Þnh: C«ng t¸c c«ng t¸c b¶o vÖ c¸c
KBTTN phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i trªn vïng
®Öm gåm n©ng cao ®êi sèng vµ tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ b¶o tån, sö dông hîp lý
vµ bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng [32].
Hoµng Xu©n Tý vµ Lª Träng Cóc (1998) ®· khÆng ®Þnh tÇm quan träng
cña kiÕn thøc b¶n ®Þa cña céng ®ång ®Þa ph¬ng trong qu¶n lý TNTN [37].
V¬ng V¨n Quúnh vµ céng sù (1998) cho thÊy thiÕu sù tham gia cña
c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng ®· kh«ng gi¶i quyÕt hîp lý ®îc mèi quan hÖ vÒ lîi
Ých quèc gia vµ lîi Ých céng ®ång d©n c [29].
Vâ Quý (1999), chØ ra r»ng b¶o vÖ rõng th× ®iÒu cÇn thiÕt ph¶i céng t¸c
vµ n©ng cao chÊt lîng cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng [28].
Hµ §×nh NhËt (2001) kh¼ng ®Þnh kho¸n b¶o vÖ rõng lµ biÖn ph¸p h÷u
hiÖu nhÊt ®èi víi céng ®éng d©n c vïng ®Öm t¹i vên quèc gia Yokdon. Mäi
ngêi d©n ®Òu ®îc giao nhiÖm vô qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ ®îc hëng quyÒn
lîi mµ Nhµ níc tr¶ tuy kh«ng lín nhng còng ®· gãp phÇn c¶i thiÖn cuéc
sèng cña ngêi d©n [24].
Lª Quý An (2001) kh¼ng ®Þnh qu¶n lý vµ ph¸t triÓn vïng ®Öm trªn c¬
së céng ®ång lµ ph¸t huy lîi thÕ cña céng ®ång, h¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc
trong c¸c ho¹t ®éng b¶o tån. Céng ®éng cã thÓ ph¸t huy nh÷ng mÆt hay cña
phong tôc, tËp qu¸n trong mèi liªn hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong céng ®ång,
trong mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ thiªn nhiªn, ®Ó x©y dùng nÒ nÕp cña
cuéc sèng lµnh m¹nh vÒ m«i trêng, gãp søc cho b¶o tån. H¬ng íc cña th«n
b¶n lµ mét vÝ dô [1].
Khu b¶o tån Hang Kia - Pµ cã tõ khi thµnh lËp ®Õn nay, cha cã mét
c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH cã sù tham gia cña
céng ®ång t¹i x· T©n S¬n thuéc KBTTN Hang Kia - Pµ Cß. §ã lµ ®iÓm xuÊt
ph¸t mµ luËn v¨n nµy quan t©m gi¶i quyÕt.
- 9
1.2. C¬ së lý luËn
1.2.1. Quan ®iÓm lý thuyÕt
§Ò tµi nghiªn cøu thùc hiÖn dùa trªn quan ®iÓm "HÖ thèng" vµ "Sinh
th¸i nh©n v¨n" ®Ó gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ c¸c nguån tµi
nguyªn §DSH
Theo quan ®iÓm hÖ thèng tµi nguyªn §DSH võa lµ bé phËn cña hÖ
thèng tù nhiªn võa lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ x· héi.
HÖ sinh th¸i nh©n v¨n lµ khoa häc nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ t¬ng hç
gi÷a con ngêi vµ m«i trêng (Rambol, 1983). VËn dông quan ®iÓm nµy ®Ó
gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ TNTN, trong ®ã con ngêi lµ mét
yÕu tè quan träng t¹o nªn hÖ sinh th¸i nh©n v¨n. Theo Gaia cho r»ng tr¸i ®Êt lµ
mét hÖ sinh th¸i khæng lå, quÇn x· sinh häc ®ãng vµi trß quan träng trong viÖc
h×nh thµnh vµ duy tr× nh÷ng ®iÒu kiÖn phï hîp cho sù sèng (Laelock, 1988).
Nh vËy c¸c thµnh phÇn trong hÖ sinh th¸i cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau,
®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi. Rõng lµ nguån tµi nguyªn thiªn
nhiªn cã gi¸ trÞ to lín ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, an ninh chÝnh trÞ, quèc
phßng vµ ®¶m b¶o c©n b»ng m«i trêng sinh th¸i. Rõng lµ bé phËn cña sinh
quyÓn vµ ®· tõ l©u nã ®· ®îc xem nh l¸ phæi xanh nh©n lo¹i. Tuy nhiªn, cã
nhiÒu lý do, trong ®ã cã t¸c ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp cña con nguêi lµm mÊt
tµi nguyªn rõng ®e do¹ nghiªm träng ®Õn tÝnh §DSH ®ång thêi dÉn ®Õn suy
tho¸i m«i trêng. Mét thùc tr¹ng hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ c¸c céng ®ång c
d©n sèng ë trong vµ gÇn rõng cã cuéc sèng dùa vµo rõng l¹i lµ nh÷ng x·
nghÌo, dù b¸o sè x· ®Æc biÖt khã kh¨n sÏ t¨ng lªn. Con ngêi ®· vµ ®ang khai
th¸c qu¸ møc c¸c nguån TNTN dÉn tíi suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i lµm nghÌo
kiÖt §a d¹ng sinh häc, thËm chÝ huû diÖt nguån tµi nguyªn quý gi¸ ®Ó ®¸p øng
cho nhu cÇu cuéc sèng hµng ngµy vµ ®i ngîc víi xu thÕ ph¸t triÓn cña loµi
ngêi. V× vËy, viÖc khai th¸c vµ sö dông nguån TNTN cã ¶nh hëng trùc tiÕp
®Õn ®êi sèng cña ngêi d©n còng nh tíi b¶o tån §a d¹ng sinh häc.
Nh»m ng¨n chÆn t×nh tr¹ng trªn, trong viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p b¶o
vÖ m«i trêng, b¶o vÖ thiªn nhiªn, kh«ng cã con ®êng nµo kh¸c hiÖu qu¶ h¬n
b»ng n©ng cao nhËn thøc cho céng ®ång d©n téc miÒn nói, cho toµn x· héi.
- 10
Mäi ngêi cÇn nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a c¸c yÕu tè v¨n
ho¸ x· héi víi TNTN, lµm nÒn t¶ng gãp phÇn vµo viÖc sö dông bÒn v÷ng
§DSH. Khi thÕ giíi tù nhiªn ®¹t ®îc sù phån thÞnh th× cuéc sèng cña con
ngêi còng ®îc phån thÞnh vµ bÒn v÷ng (Richard. Primack, 1995).
1.2.2. C¸c kh¸i niÖm
Trong ®Ò tµi ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c kh¸i niÖm ®a d¹ng sinh häc, céng ®ång,
sù tham gia cña céng ®ång vµ kiÕn thøc b¶n ®Þa
* §a d¹ng sinh häc: lµ sù phån thÞnh cña sù sèng trªn tr¸i ®Êt, lµ hµng
triÖu loµi thùc vËt, ®éng vËt vµ vi sinh vËt, lµ nh÷ng gen chøa ®ùng trong c¸c
loµi vµ lµ nh÷ng hÖ sinh th¸i v« cïng phøc t¹p cïng tån t¹i trong m«i trêng
(WWF, 1989).
§DSH ®îc diÔn gi¶i mét c¸ch thuËn tiÖn theo ba cÊp: §a d¹ng hÖ sinh
th¸i; ®a d¹ng loµi; ®a d¹ng tri truyÒn.
* Céng ®ång: Céng ®ång lµ nh÷ng nhãm ngêi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ
th¸i ®é, c¸ch øng xö, tËp qu¸n sinh ho¹t vµ íc muèn t¬ng ®èi gièng nhau,
kÓ c¶ nh÷ng tæ chøc x· héi do céng ®ång lËp ra cïng sèng trong bèi c¶nh tù
nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi.
ë nhiÒu d©n téc thiÓu sè, giµ lµng, trëng b¶n lµ nh÷ng ngêi giÇu kinh
nghiÖm, n¾m v÷ng phong tôc tËp qu¸n cña céng ®ång m×nh, ®ång thêi còng lµ
trung t©m cña c¸c cuéc hoµ gi¶i, nh÷ng tranh chÊp xung ®ét, ®îc céng ®ång
tån sïng nªn hoµn toµn cã thÓ ®¹i diÖn cho céng ®ång.
Sù tham gia cña céng ®ång: lµ viÖc mét céng ®ång ®îc tham gia t
vÊn ý kiÕn, tá th¸i ®é vµ mèi quan t©m cña hä vÒ mét kÕ ho¹ch ph¸t triÓn, hay
mét quy ho¹ch, kÕ ho¹ch trong b¶o tån §DSH. §ã lµ c¬ héi ®Ó ngêi d©n cã
thÓ bµy tá ý kiÕn cña m×nh vµ b»ng c¸ch ®ã hä cã thÓ ¶nh hëng ®Õn sù ra
quyÕt ®Þnh.
* KiÕn thøc b¶n ®Þa: lµ hÖ thèng kiÕn thøc cña c¸c d©n téc b¶n ®Þa,
hoÆc cña mét céng ®ång t¹i khu vùc cô thÓ nµo ®ã. Nã tån t¹i vµ ph¸t triÓn
trong nh÷ng hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh víi sù ®ãng gãp cña mäi thµnh viªn trong
céng ®ång (ngêi giµ, trÎ, ®µn «ng, phô n÷) ë mét vïng ®Þa lý x¸c ®Þnh
(Louise G, 1998).
- 11
Ch¬ng 2: Môc tiªu - Néi dung - Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1. Môc tiªu nghiªn cøu
2.1.1. Môc tiªu chung
§Ò tµi gãp phÇn x©y dùng c¬ së lý luËn cho viÖc b¶o tån tµi nguyªn ®a
d¹ng sinh häc ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ Cß
2.1.2. Môc tiªu cô thÓ
- Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm §DSH ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia -Pµ Cß
- §¸nh gi¸ t×nh h×nh qu¶n lý §DSH ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang
Kia- Pµ Cß
- §¸nh gi¸ ¶nh hëng vµ vai trß céng ®ång ®Þa ph¬ng trong
c«ng t¸c b¶o tån §DSH
- §Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån cã sù tham gia cña céng ®ång trong
viÖc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn §DSH t¹i khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang
Kia - Pµ Cß.
2.2. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
2.2.1. §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi
- Sù tham gia cña ngêi d©n vµ c¸c hé gia ®×nh t¹i x· T©n S¬n thuéc
KBTTN Hang Kia - Pµ Cß
- §DSH cña khu b¶o tån sù phô thuéc vµ vai trß cña céng ®ång ®Þa
ph¬ng ®èi víi §DSH cña khu BTTN Hang Kia - Pµ Cß.
2.2.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
- §Ò tµi thùc hiÖn trong ph¹m vi x· T©n S¬n thuéc KBTTN Hang Kia -
Pµ Cß.
- §iÒu tra, nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi, khai th¸c, sö dông
tµi nguyªn rõng vµ vµi trß cña céng ®ång trong b¶o tån §DSH t¹i th«n Pß
Liªm x· T©n S¬n.
- 12
2.3. Néi dung nghiªn cøu
§Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu nghiªn cøu ®· ®Ò ra, ®Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn
cøu theo c¸c néi dung sau ®©y:
2.3.1. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc cña khu b¶o tån thiªn nhiªn
Hang Kia- Pµ Cß
- §a d¹ng khu hÖ thùc vËt khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia- Pµ Cß
- §a d¹ng khu hÖ ®éng vËt khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia- Pµ Cß
2.3.2. Qu¶n lý tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc cña khu b¶o tån thiªn nhiªn
Hang Kia - Pµ Cß
- LÞch sö qu¶n lý tµi nguyªn §DSH ë KBTTN Hang Kia- Pµ Cß
- Ho¹t ®éng qu¶n lý tµi nguyªn §DSH khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang
Kia - Pµ Cß
2.3.3. ¶nh hëng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng ®Õn ®a d¹ng sinh häc
- C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
- T×nh h×nh khai th¸c l©m s¶n
- Ho¹t ®éng s¨n b¾n vµ bu«n b¸n ®éng vËt hoang d·
2.3.4. Vai trß cña céng ®ång trong c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc
2.3.5. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH cã sù tham gia cña céng ®ång
- Nhãm gi¶i ph¸p vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ
- Nhãm gi¶i ph¸p vÒ kinh tÕ
- Nhãm gi¶i ph¸p vÒ x· héi
2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.4.1. Ph¬ng ph¸p luËn
- Nh ®· tr×nh bµy ë trªn ®Ò tµi vËn dông quan ®iÓm hÖ thèng vµ sinh
th¸i nh©n v¨n ®Ó x©y dùng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
Theo quan ®iÓm nµy tµi nguyªn §DSH võa lµ bé phËn cña hÖ thèng tù
nhiªn võa lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ x· héi.
- 13
+ §DSH lµ mét bé phËn cña hÖ thèng tù nhiªn, bëi v× sù tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cña nã phô thuéc nh÷ng quy luËt tù nhiªn, chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu
tè kh¸c trong hÖ thèng tù nhiªn nh ®Þa h×nh, thæ nhìng, khÝ hËu... Do quan
hÖ chÆt chÏ víi yÕu tè tù nhiªn mµ cã thÓ b¶o tån §DSH b»ng c¸c t¸c ®éng
cña yÕu tè tù nhiªn.
+ §DSH còng lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ v× sù tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cña nã g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi nh trång rõng,
xóc tiÕn t¸i sinh khai th¸c l©m s¶n, lµm n¬ng rÉy, s¨n b¾n chim thó... §Õn
lît m×nh, c¸c ho¹t ®éng nµy l¹i phô thuéc vµo møc kinh tÕ, c¬ cÊu ngµnh
nghÒ, nhu cÇu thÞ trêng, kh¶ n¨ng ®Çu t, ... Ngoµi ra, §DSH còng t¸c m¹nh
mÏ tíi c¸c yÕu tè kinh tÕ th«ng qua cung cÊp nguyªn liÖu, n¨ng lîng vµ
th«ng tin cho ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi. §DSH quan hÖ chÆt chÏ víi
c¸c yÕu tè trong hÖ thèng kinh tÕ nªn cã thÓ b¶o tån §DSH b»ng viÖc t¸c ®éng
vµo c¸c yÕu tè kinh tÕ. §©y lµ lý do v× sao, t¸c gi¶ viÖc nghiªn cøu cña ¶nh
hëng céng ®ång ®Õn b¶o tån §DSH vµ x©y dùng gi¶i ph¸p kinh tÕ nh»m ®iÒu
hoµ mèi quan hÖ gi÷a b¶o tån §DSH vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
+ §DSH lµ mét thùc thÓ x· héi, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña tµi nguyªn
§DSH phô thuéc nhiÒu vµo ho¹t ®éng cña céng ®ång. Ho¹t ®éng cña céng
®ång theo híng b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn §DSH hay lµm suy gi¶m §DSH lu«n bÞ
chi phèi bëi nhiÒu yÕu tè x· héi nh nhËn thøc vÒ gi¸ trÞ §DSH, ý thøc víi
luËt ph¸p Nhµ níc, kiÕn thøc vÒ §DSH, nh÷ng phong tôc tËp qu¸n liªn quan
®Õn b¶o tån §DSH. B¶o tån §DSH phô thuéc vµo thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch cña
hÖ thèng tæ chøc Nhµ níc nh LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn, LuËt ®Êt ®ai, Dù
th¶o LuËt §DSH (2007). B¶o tån §DSH phô thuéc vµo sù hiÖn diÖn cña c¸c tæ
chøc vµ nh÷ng quy ®Þnh cña céng ®ång, hç trî Nhµ níc trong viÖc tuyªn
truyÒn vËn ®éng ngêi d©n, ®éng viªn vµ gi¸m s¸t hä thøc hiÖn nh÷ng ch¸nh
s¸ch cña Nhµ níc. Tæ chøc vµ luËt lÖ céng ®ång sÏ g¾n kÕt nh÷ng hé gia ®×nh
®¬n lÎ thµnh lùc lîng m¹nh mÏ ®ñ søc thùc hiÖn nh÷ng ch¬ng tr×nh b¶o tån
§DSH v× quyÒn lîi cña mçi gia ®×nh vµ céng ®ång. B¶o tån §DSH cã quan hÖ
chÆt chÏ víi c¸c yÕu tè x· héi nªn cã thÓ t¸c ®éng b»ng c¸c yÕu tè x· héi. V×
vËy, trong ®Ò tµi ph©n tÝch ¶nh hëng cña nh÷ng yÕu tè x· héi ¶nh hëng ®Õn
- 14
b¶o tån §DSH vµ ®a ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p t¸c ®éng vµo mèi quan hÖ x·
héi ®Ó l«i cuèn céng ®ång tham gia.
+ B¶o tån §DSH lµ ho¹t ®éng võa mang tÝnh kü thuËt, kinh tÕ vµ x· héi.
Nªn nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH bao gåm nh÷ng gi¶i ph¸p khoa häc c«ng
nghÖ vµ gi¶i ph¸p kinh tÕ, nh÷ng gi¶i ph¸p nµy sÏ liªn quan ®Õn n«ng l©m
nghiÖp, thuû lîi, giao th«ng, ®Þa chÝnh, m«i trêng, v¨n ho¸, gi¸o dôc, quèc
phßng... Chóng ®îc x©y dùng dùa trªn c¬ së nh÷ng kiÕn thøc l©m häc, d©n
téc häc, x· héi häc, kinh tÕ thÓ chÕ.
- B¶o tån vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng sinh häc cã sù tham gia cña céng ®ång
Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng b¶o vÖ tÝnh §DSH lµ tÝnh x· héi
ho¸, lµ nhiÖm vô cña toµn d©n, cña céng ®ång d©n c l©n cËn c¸c khu b¶o tån
thiªn nhiªn. NÕu kh«ng cã sù hç trî vµ tham gia cña ngêi d©n sèng trong
vïng ®Öm th× c«ng t¸c b¶o vÖ c¸c khu rõng kh«ng thÓ ®¹t kÕt qu¶. Do ®ã, viÖc
gi¸o dôc nhËn thøc còng nh t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ n©ng cao cuéc sèng
cña céng ®ång d©n c vïng ®Öm cã thÓ lµ yÕu tè then chèt ®Ó ®¶m b¶o thµnh
c«ng b¶o tån c¸c khu rõng ®Æc dông. Vïng ®Öm hiÖn nay kh«ng thuéc quyÒn
qu¶n lý cña BQL c¸c khu rõng ®Æc dông, nhng BQL cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp
víi ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cña vïng ®Öm ®Ó n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n
vµ l«i cuèn hä tham gia vµo c«ng t¸c b¶o vÖ c¸c khu rõng. §©y chÝnh lµ lý do
v× sao trong ®Ò tµi coi ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cã sù tham gia cña céng ®ång
lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p chñ ®¹o cña ®Ò tµi.
2.4.2. Ph¬ng ph¸p kÕ thõa t liÖu
Thu thËp c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Õn khu vùc nghiªn cøu bao gåm:
- LuËn chøng kinh tÕ kü thuËt Khu BTTN Hang Kia- Pµ Cß huyÖn Mai
Ch©u - tØnh Hoµ B×nh do ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch Hµ Néi thùc hiÖn th¸ng 9
n¨m 1993
- B¸o c¸o: Kh¶o s¸t khu hÖ thó Khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia - Pµ
Cß huyÖn Mai Ch©u tØnh Hoµ B×nh, 2003
- B¸o c¸o ®Ò môc ®iÒu tra mét sè nhãm ®éng vËt hoang d· chÝnh thuéc
hÖ sinh th¸i nói ®¸ v«i trong ®ã cã khu b¶o tån Hang Kia - Pµ Cß, 2000
- 15
- B¸o c¸o ®iÒu tra ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn sinh vËt bæ sung vµ
hoµn thiÖn c¬ së d÷ liÖu, ®Ò xuÊt, kiÕn nghÞ vÒ viÖc quy ho¹ch vµ biÖn ph¸p
qu¶n lý h÷u hiÖu hÖ thèng Khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Êt liÒn ë níc ta giai
®o¹n I khu vùc nói ®¸ v«i B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé
- B¸o c¸o: T×nh h×nh kÕt qu¶ thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸t triÓn Kinh tÕ - X·
héi - An ninh - Quèc phßng x· T©n S¬n n¨m 20001, 2002, 2003, 2004, 2005,
2006.
- V¨n b¶n chÝnh s¸ch vÒ b¶o tån §DSH nh: c¸c v¨n b¶n ph¸p quy, quy
íc, h¬ng íc vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng
- C¸c kho¸ luËn tèt nghiÖp, luËn v¨n th¹c sÜ, ®Ò tµi tiÕn sÜ vµ c¸c b¸o c¸o
nghiªn cøu khoa häc t¹i trêng §¹i häc L©m NghiÖp, T¹p chÝ khoa häc.
Bªn c¹nh ®ã thu thËp vµ tæng hîp c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò
nghiªn cøu ®îc kÕ thõa, ph©n tÝch vµ tæng hîp cã chän läc.
2.4.3. Ph¬ng ph¸p chuyªn gia
§Ò tµi sö dông ph¬ng ph¸p chuyªn gia ®Ó bæ sung nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o
tån §DSH tríc khi tiÕn hµnh nghiªn cøu hiÖn trêng vµ sau khi ph©n tÝch sè
liÖu ngo¹i nghiÖp. Víi ph¬ng ph¸p nµy ®Ò tµi ®· tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c
nhµ khoa häc ®· tõng nghiªn cøu vÒ tµi nguyªn ë ViÖt Nam vµ ®Æc biÖt lµ khu
b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia- Pµ Cß. Nh÷ng ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia sÏ
®îc sö dông ®Ó ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn c¸c gi¶i ph¸p nh»m t¨ng cêng sù
tham gia cña ngêi d©n vµo c«ng t¸c b¶o tån §DSH.
2.4.4. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu
§Ò tµi ¸p dông ph¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc ®Ó nghiªn cøu sù tham
gia cña céng ®ång vµo c¸c ho¹t ®éng b¶o tån.
* Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã sù tham gia
Sö dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã sù tham gia (PRA)
víi bé c«ng cô chÝnh lµ b¶ng c©u hái pháng vÊn b¸n cÊu tróc ®Ó pháng vÊn
c¸c ®èi tîng sau:
- 16
- Pháng vÊn th«ng tin viªn:
§èi tîng pháng vÊn lµ c¸n bé kiÓm l©m (5 ngêi), trëng th«n (1
ngêi, thî s¨n (10 ngêi), thî rõng (10 ngêi), nh»m t×m hiÓu t×nh h×nh b¶o
vÖ, khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn rõng ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Hang Kia -
Pµ Cß.
- Pháng vÊn s©u:
§èi tîng pháng vÊn lµ 30 hé gia ®×nh c¶ nam giíi vµ n÷ giíi nh»m t×m
hiÓu vÒ kinh tÕ, x· héi, khai th¸c l©m s¶n, t×nh h×nh s¨n b¾t ®éng vËt rõng, ®èt
n¬ng lµm r·y, nhËn thøc vµ vai trß cña céng ®ång trong c«ng t¸c b¶o tån ®a
d¹ng sinh häc.
- Th¶o luËn nhãm:
T¸c gi¶ tiÕn hµnh th¶o luËn 3 nhãm, trong ®ã cã 1 nhãm c¸n bé kiÓm
l©m vµ 2 nhãm ngêi d©n trong th«n, mçi nhãm gåm 3 (nam vµ n÷) giíi cã
hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ th«n ®Ó cïng tham gia x©y dùng s¬ ®å lîc sö th«n b¶n
liªn quan ®Õn viÖc khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn rõng. §ång thêi, cïng
nhau th¶o luËn ®a ra nh÷ng khã kh¨n, thuËn lîi vµ gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng cêng
sù tham gia cña céng ®ång vµo c¸c ho¹t ®éng b¶o tån §DSH t¹i Khu b¶o tån
Hang Kia - Pµ Cß.
* Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra thùc ®Þa
- §iÒu tra tÝnh ®a d¹ng sinh häc:
+ Quan s¸t bæ sung thùc vËt trªn thùc ®Þa theo c¸c tuyÕn vµ « tiªu chuÈn
ë c¸c d¹ng sinh c¶nh, c¸c tr¹ng th¸i rõng kh¸c nhau
+ §iÒu tra ®éng vËt bæ sung: Quan s¸t ®¹i diÖn trªn mét sè tuyÕn bæ
sung ®îc lËp trªn c¸c d¹ng sinh c¶nh trong c¸c tr¹ng th¸i rõng kh¸c nhau,
nh»m x¸c ®Þnh loµi qua c¸c dÊu vÕt ho¹t ®éng cña chóng trong tù nhiªn vµ ghi
theo mÉu biÓu
- §iÒu tra thu nhËp kinh tÕ, canh t¸c n¬ng r·y, khai th¸c vµ sö dông
®éng thùc vËt kÕt hîp víi quan s¸t trùc tiÕp khi ®iÒu tra thùc ®Þa ®éng thùc vËt
rõng.
- 17
2.4.5. Xö lý sè liÖu
- Tæng hîp tÝnh §DSH cña KBTTN Hang Kia - Pµ Cß vµ gi¸ trÞ cña chóng
- Tæng hîp thu nhËp kinh tÕ cña c¸c hé gia ®×nh
- X¸c ®Þnh nh÷ng ¶nh hëng vµ vai trß chÝnh cña céng ®ång ®èi víi
§DSH
- X¸c ®Þnh nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån §DSH
- Lùa chän nh÷ng gi¶i ph¸p u tiªn nh»m gãp phÇn qu¶n lý cã hiÖu qu¶
§DSH ë KBTTN Hang Kia - Pµ Cß.
KÕt qu¶ ®iÒu tra pháng vÊn ®îc xö lý theo ph¬ng ph¸p th«ng kª ®Ó
tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh c¸c th«ng tin ®· thu thËp ®îc víi sù hç trî cña
phÇn mÒm Excel 7.0
Qu¸ tr×nh xö lý, ph©n tÝch vµ tæng hîp th«ng tin cña ®Ò tµi nghiªn cøu
®îc m« pháng theo së ®å ë h×nh 2-1:
§iÒu kiÖn tù nhiªn, Qu¶n lý tµi nguyªn ¶nh hëng vµ vµi trß
kinh tÕ, x· héi §DSH cña céng ®ång liªn
quan ®Õn tÝnh §DSH
Ph©n tÝch
Tæng hîp
§Ò xuÊt gi¶i ph¸p b¶o tån §DSH cã
sù tham gia cña céng ®ång
H×nh 2-1: S¬ ®å xö lý sè liÖu
- 18
2.4.6. ThuËn lîi vµ khã kh¨n trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu
* ThuËn lîi
- X· T©n S¬n lµ n¬i cã nhiÒu ch¬ng tr×nh dù ¸n ®îc triÓn khai nªn dÔ
dµng trong viÖc thu thËp thËp th«ng tin vµ x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò cÇn thiÕt liªn
quan ®Õn luËn v¨n tèt nghiÖp.
- §Ò tµi ®îc thùc hiÖn cïng víi mét nhãm c¸n bé dù ¸n ë c¸c chuyªn
ngµnh kh¸c nhau nªn cã ®iÒu kiÖn tèt ®Ó chia sÎ th«ng tin vµ häc hái lÉn nhau.
- §îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ
ngêi d©n trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu.
* Khã kh¨n
- VÒ thêi gian: Ngêi d©n ®i lµm n¬ng tõ s¸ng ®Õn tèi nªn viÖc pháng
vÊn, th¶o luËn nhãm gÆp nhiÒu khã kh¨n. V× vËy, c«ng viÖc nµy thêng ®îc
tiÕn hµnh vµo buæi chiÒu tèi ®· lµm h¹n chÕ qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin.
- VÒ ng«n ng÷: TÇng líp nh÷ng ngêi cao tuæi cã rÊt nhiÒu kinh
nghiÖm vµ sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ tµi nguyªn rõng, nhng trong qu¸ tr×nh tiÕp
xóc, t¸c gi¶ gÆp khã kh¨n vÒ vÊn ®Ò giao tiÕp do bÊt ®ång ng«n ng÷.
nguon tai.lieu . vn